Uluslararası Eğitim Başarılarını Değerlendirme Kuruluşunca (IEA) 4’üncü ve 8’inci sınıf düzeyindeki öğrencilerin matematik ve fen alanlarındaki başarılarının değerlendirildiği TIMSS 2023’e, Türkiye’den 22-26 Mayıs 2023’te 4’üncü sınıf düzeyinde 4 bin 541, 8’inci sınıf düzeyinde ise 2-5 Mayıs 2023’te 4 bin 925 olmak üzere 9 bin 466 öğrencinin katılımıyla bilgisayar tabanlı gerçekleştirildi.

Araştırma kapsamında öğrenci başarılarını etkileyen değişkenlere ilişkin de veri toplamak amacıyla uygulamaya katılan öğrencilere, bu öğrencilerin öğretmenlerine, velilerine ve okul idarecilerine anketler uygulandı.

Milli Eğitim Bakanlığı Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğünce TIMSS 2023 sonuçlarının değerlendirildiği Türkiye raporundan derlenen bilgilere göre, anketlerde her iki sınıf düzeyinde de okullarda en sık karşılaşılan disiplin sorunlarının, “küfürlü konuşma”, “fiziksel kavga” ve “devamsızlık” olduğu görüldü.

Raporda, TIMSS 2023 verileri, TIMSS 2019 döngüsüyle karşılaştırıldığında hem Türkiye’de hem de katılımcı ülkelerin genelinde “akran zorbalığı”na maruz kalan öğrenci oranlarında artış eğilimi olduğu tespit edilirken, öğrenciler arasında en sık görülen akran zorbalığı, “yalan söyleme”, “lakap takma” ve “dış görünüşle ilgili sözler” olarak yer aldı.

4. sınıf öğrencilerinin “haftada bir” akran zorbalığı yaşama oranı yüzde 16’ya çıktı

Türkiye’den TIMSS 2023 araştırmasına katılan 4. sınıf öğrencilerinin, “akran zorbalığı” ölçeğinde zorbalık davranışlarına ilişkin 11 madde yöneltilerek, zorbalığa uğrama sıklıkları “hemen hemen hiç”, “ayda bir” ve “haftada bir” olarak 3 kategoride sınıflandırıldı.

Bu kapsamda bir önceki araştırmaya göre yüzde 60 olan “hemen hemen hiç” akran zorbalığına maruz kalmadığını belirten öğrencilerin oranı 2023’te yüzde 43’e düştü. TIMSS 2023’te “ayda bir” akran zorbalığına uğradığını işaretleyen öğrenciler yüzde 32’den yüzde 41’e, “haftada bir” akran zorbalığına maruz kaldığını belirten öğrencilerin oranı ise yüzde 9’dan yüzde 16’ya çıktı.

Raporda, Türkiye’de olduğu gibi TIMSS 2023’e katılan tüm ülkelerdeki 4. sınıf öğrencilerinin de “akran zorbalığı” konusunda artış yaşadığı kaydedildi.

Bu kapsamda TIMSS 2019’da yüzde 63 olan “hemen hemen hiç” akran zorbalığına maruz kalmadığını belirten öğrencilerin oranı bu araştırmada yüzde 10 azaldı. TIMSS 2023’te bir önceki uygulamaya kıyasla “ayda bir” akran zorbalığına uğradığını işaretleyen öğrenciler yüzde 29’dan yüzde 31’e, “haftada bir” akran zorbalığına maruz kaldığını belirten öğrencilerin oranı ise yüzde 8’den yüzde 15’e yükseldi.

Raporda, “Türkiye’de hem de tüm ülkelerde zorbalığa maruz kalma durumu ile matematik ve fen bilimleri başarısı arasında negatif bir ilişki olduğunu göstermektedir. Başka bir ifade ile öğrencilerin zorbalığa maruz kalma düzeyleri arttıkça akademik başarılarında belirgin bir düşüş meydana gelmektedir. Bu bulgu, zorbalığın sadece öğrencilerin psikolojik ve sosyal durumları üzerinde değil aynı zamanda akademik performansları üzerinde de ciddi olumsuz etkileri olduğunu ortaya koymaktadır.” değerlendirmesi yapıldı.

Türkiye’de öğrencilerin en sık maruz kaldığı zorbalık türünün “sözel zorbalık” olduğu belirtilen raporda, bu bağlamda öğrencilerin yüzde 26’sının “benimle alay edildi veya bana lakap takıldı”, yüzde 25’inin ise “hakkımda yalan söylendi” ifadeleriyle sözel zorbalığa maruz kaldıklarını belirttiği aktarıldı.

İlişkisel zorbalık kapsamında, diğer öğrenciler tarafından oyun veya etkinliklerin dışında bırakıldığını ifade eden öğrencilerin oranının dikkat çekici düzeyde olduğu kaydedilen raporda, bunun yanı sıra fiziksel zorbalık türlerinde ise “şiddete maruz kaldım”, “eşyam çalındı” ve “bana ait olan şeylere zarar verildi” gibi durumların öne çıktığı, fiziksel zorbalık türleri oran olarak sözel zorbalığa kıyasla daha düşük olsa da potansiyel zararları ve yaratabileceği olumsuz etkileri nedeniyle önlem alınması gereken önemli konular arasında yer aldığı vurgulandı.

8. sınıfta “hemen hemen hiç” akran zorbalığı yaşamayan öğrenci oranı yüzde 47’ye düştü

Türkiye’den TIMSS 2023 araştırmasına katılan 8. sınıf öğrencilerinin “akran zorbalığı” ölçeğinde zorbalık davranışlarına ilişkin 4. sınıf öğrencilerine olduğu gibi 11 madde yöneltildi ve zorbalığa uğrama sıklıkları “hemen hemen hiç”, “ayda bir” ve “haftada bir” olarak 3 kategori oluşturuldu.

Raporda, Türkiye’de 8. sınıf öğrencilerinin TIMSS 2019’da yüzde 72 olan “hemen hemen hiç” akran zorbalığına maruz kalmadığını belirten öğrencilerin oranı 2023’te yüzde 47’ye düştüğü görüldü. TIMSS 2023’te “ayda bir kez” akran zorbalığına uğradığını işaretleyen öğrenciler yüzde 24’den yüzde 39’a, “haftada bir” akran zorbalığına maruz kaldığını belirten öğrencilerin oranı ise yüzde 4’den yüzde 14’e yükseldi.

Türkiye’deki gibi araştırmaya katılan diğer ülkelerin 8. sınıf öğrencilerinin de ortalamasında “akran zorbalığı” yaşayanlardaki artış dikkati çekti.

Rapora göre, TIMSS 2019’da tüm ülkeler ortalamasında “hemen hemen hiç” akran zorbalığına maruz kalmadığını belirten 8. sınıf öğrencilerin oranı 71 iken TIMSS 2023’te bu oran yüzde 11 azaldı. TIMSS 2023’te bir önceki uygulamaya kıyasla “ayda bir” akran zorbalığına uğradığını işaretleyen 8. sınıf öğrenciler yüzde 23’ten yüzde 27’ye, “haftada bir” akran zorbalığına maruz kaldığını belirten öğrencilerin oranı ise yüzde 6’dan yüzde 13’e çıktı.

Raporda, “Zorbalığa maruz kalma durumu ile matematik başarısı arasında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. ‘Hemen hemen hiç’ zorbalığa uğramayan öğrencilerin matematik başarısı diğer kategorilerdeki öğrencilere kıyasla daha yüksektir. Zorbalığa uğrama durumu ile fen bilimleri başarısı arasında da negatif bir korelasyon olduğu dikkat çekmektedir. ‘Hemen hemen hiç’ zorbalığa uğramayan öğrenciler, diğer kategorilerdeki öğrencilere göre daha yüksek fen bilimleri başarısına sahiptir.” açıklaması yapıldı.

8. sınıf öğrencilerinde de sözel zorbalığın, diğer türlere göre daha yaygın bir şekilde görüldüğü ve özellikle “hakkımda yalan söylendi” ile “dış görünüşümle ilgili kötü sözler söylendi” en sık karşılaşılan durumlar arasında yer aldığı belirtilen raporda, ilişkisel zorbalık kapsamında “benimle konuşulmadı” ve “sırlarım başkalarıyla paylaşıldı” gibi zorbalık türlerinin dikkat çektiği ifade edildi.